Η συνεχής τεχνολογική ανάπτυξη και η διεύρυνση της χρήσης λογισμικού σε ποικίλους επιχειρηματικούς κλάδους κάνουν όλο και πιο απαραίτητη την αποτελεσματική προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας που σχετίζεται με τον προγραμματιστικό κώδικα, τα γραφικά περιβάλλοντα χρήστη (GUI) και τις δυνατότητες ευρεσιτεχνίας. Σε αυτό το άρθρο εστιάζουμε στους βασικούς άξονες νομικής θωράκισης του λογισμικού, στις συμβάσεις που το διέπουν, στις περιπτώσεις όπου το λογισμικό (ή μέρος αυτού) μπορεί να υπαχθεί σε καθεστώς ευρεσιτεχνίας και στον τρόπο κατοχύρωσης ενός GUI ως βιομηχανικό σχέδιο.
Κατ’ αρχάς, στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση γενικότερα, το λογισμικό προστατεύεται κατά κανόνα από τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων (copyright). Η προστασία αυτή καλύπτει τον ίδιο τον κώδικα, τη διάρθρωση και την οργανωτική μορφή του λογισμικού, αρκεί βέβαια να πληρούνται οι προϋποθέσεις πρωτοτυπίας. Ο δημιουργός, είτε είναι φυσικό είτε νομικό πρόσωπο, αποκτά αυτομάτως τα αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης, όπως η αναπαραγωγή, η μετάφραση, η διασκευή και η διανομή. Τα δικαιώματα αυτά μπορούν να μεταβιβαστούν ή να παραχωρηθούν μέσω αδειών χρήσης (licenses), υπό όρους που καθορίζονται σε σχετικές συμβάσεις.
Ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι της προστασίας λογισμικού αφορά τις συμβάσεις που ρυθμίζουν τη χρήση, την ανάπτυξη και τη διανομή του. Οι άδειες χρήσης (π.χ. proprietary ή open source) καθορίζουν το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή να τροποποιηθεί το λογισμικό, ποιος διατηρεί τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και εάν επιτρέπεται η εμπορική αξιοποίησή του. Εξίσου κρίσιμες είναι οι συμβάσεις ανάπτυξης λογισμικού, ιδιαίτερα όταν η δημιουργία του ανατίθεται σε τρίτους (outsourcing ή work-for-hire), καθώς πρέπει να καθορίζουν με σαφήνεια σε ποιον ανήκουν τα δικαιώματα του κώδικα, τις τεχνικές προδιαγραφές, το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και τους όρους παράδοσης και συντήρησης. Οι συμβάσεις διανομής ή εμπορικής εκμετάλλευσης, που συνήθως συνάπτονται με μεταπωλητές ή online πλατφόρμες, ρυθμίζουν ευρύτερα ζητήματα όπως η τιμολόγηση, η προώθηση και οι άδειες χρήσης προς τους τελικούς καταναλωτές.
Στην περίπτωση της δυνατότητας κατοχύρωσης ενός μέρους του λογισμικού ως ευρεσιτεχνία, το κρίσιμο σημείο είναι ο τεχνικός χαρακτήρας του. Σύμφωνα με την ελληνική και την ευρωπαϊκή πρακτική, ένα απλό πρόγραμμα υπολογιστή δεν θεωρείται εφεύρεση. Ωστόσο, αν το λογισμικό επιλύει ένα τεχνικό πρόβλημα και εμφανίζει ένα απτό τεχνικό αποτέλεσμα, τότε μπορεί να χαρακτηριστεί ως «εφεύρεση» και ενδεχομένως να κατοχυρωθεί μέσω διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Η διαδικασία ξεκινά με την κατάθεση αίτησης στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) για εθνική προστασία ή στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (EPO) για ευρύτερη κάλυψη. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η αναλυτική περιγραφή της εφεύρεσης, η οποία πρέπει να καταδεικνύει τη μοναδικότητα, το εφευρετικό βήμα και τη βιομηχανική εφαρμογή της.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περίπτωση κατοχύρωσης ενός γραφικού περιβάλλοντος χρήστη (GUI) ως βιομηχανικού σχεδίου. Τα βιομηχανικά σχέδια προστατεύουν τη συνολική οπτική εμφάνιση ενός προϊόντος, όπως το σχήμα, τα χρώματα, οι γραμμές και η διάταξη των στοιχείων του. Στο ψηφιακό περιβάλλον, αυτή η προστασία μπορεί να επεκταθεί και στο GUI, υπό την προϋπόθεση ότι διαθέτει πρωτοτυπία και ατομικό χαρακτήρα. Η κατοχύρωση μπορεί να γίνει σε εθνικό επίπεδο μέσω του ΟΒΙ ή σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω του Γραφείου Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης
(EUIPO). Η αρχική διάρκεια προστασίας ανέρχεται σε πέντε έτη, με δυνατότητα ανανέωσης έως και 25 έτη.
Ως καλές πρακτικές, συνιστάται να χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες και νομικά έγκυρες συμβάσεις για την ανάπτυξη, τη διανομή και τη χρήση λογισμικού, καθώς και προκαταρκτικές έρευνες πριν από την υποβολή αίτησης για πατέντα ή βιομηχανικό σχέδιο, έτσι ώστε να αποφευχθούν τυχόν συγκρούσεις με προϋπάρχουσες καταχωρίσεις. Παράλληλα, είναι σημαντικό να υπάρχει διαρκής μέριμνα για την ασφαλή αποθήκευση του κώδικα (version control) και την επαρκή τεκμηρίωση της ανάπτυξης, ώστε να αποδεικνύεται η πρωτοτυπία. Καθώς το νομικό πλαίσιο που διέπει την προστασία της τεχνολογίας εξελίσσεται ραγδαία, η συνεχής ενημέρωση για νομοθετικές και νομολογιακές εξελίξεις αποτελεί βασική συνιστώσα μίας αποτελεσματικής στρατηγικής προστασίας.
Στη Ratio Legal Services, παρέχουμε εξειδικευμένη νομική υποστήριξη για τη σύνταξη και τη διαπραγμάτευση συμβάσεων λογισμικού, τη νομική κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων και την παροχή συμβουλών για ενδεχόμενες πατέντες. Επιπλέον, αναλαμβάνουμε τη σύνταξη και διαχείριση αιτήσεων καταχώρισης βιομηχανικού σχεδίου για GUI και παρέχουμε υποστήριξη σε περιπτώσεις νομικών συγκρούσεων ή παραβιάσεων δικαιωμάτων. Με μία ολοκληρωμένη προσέγγιση και βαθιά γνώση του τεχνολογικού πεδίου, διασφαλίζουμε ότι οι πελάτες μας μπορούν να επικεντρώνονται στην καινοτομία και την ανάπτυξη, αποφεύγοντας κάθε μορφή νομικής αβεβαιότητας.
